ไม้กลายเป็นหิน (petrified wood) คือซากดึกดำบรรพ์ของพืชประเภทหนึ่ง เกิดขึ้นจากท่อนไม้ถูกฝังกลบอยู่ใต้ผิวดินในสภาพที่ขาดออกซิเจนทำให้เนื้อ ไม้ไม่เน่าเปื่อย และถูกฝังแช่อยู่ในสารละลายซิลิก้าที่มีความเข้มข้นสูงเพียงพอ ในสภาพแวดล้อมที่ท่อนไม้และสารละลายซิลิกาได้สัมผัสกับออกซิเจนเป็นบางช่วง เวลาทำให้สารละลายซิลิกาตกตะกอนในรูปของซิลิกาเจล สะสมตัวแทนที่โมเลกุลของเนื้อไม้ (replacement) จนทำให้ท่อนไม้ที่เป็นเนื้อสารอินทรีย์เปลี่ยนไปเป็นเนื้อหินซิลิกาแต่ยังคง รักษาโครงสร้างเนื้อไม้ดั้งเดิมเอาไว้
แร่ที่อยู่ภายในไม้กลายเป็นหินส่วนใหญ่เป็นแร่ซิลิกา (SiO2) ซึ่งก็คือหินทรายนั่นเอง ซิลิกาเป็นสารประกอบอนินทรีย์ที่พบได้ทั่วไปในธรรมชาติ เกิดจากการรวมตัวกันของซิลิกอนและออกซิเจน ซิลิกามีความแข็งและทนทาน จึงสามารถแทนที่เนื้อไม้เดิมได้โดยไม่ละลายหรือเสื่อมสภาพ
นอกจากซิลิกาแล้ว ไม้กลายเป็นหินบางชิ้นอาจมีแร่อื่นๆ ปนอยู่ด้วย เช่น แคลไซต์ (CaCO3) ควอตซ์ (SiO2) ไมกา (KAl2(SiO4)3) ควอตซ์ (SiO2) ไพไรต์ (FeS2) เป็นต้น แร่เหล่านี้อาจทำให้ไม้กลายเป็นหินมีสีสันสวยงามแตกต่างกันไป
สีสันของไม้กลายเป็นหินนั้นขึ้นอยู่กับแร่ธาตุหรือสารประกอบต่างๆ ปนอยู่ในสารละลายซิลิกา ตัวอย่างเช่น คาร์บอนให้สีดำ โคบอลต์,โครเมียม,ทองแดงให้สีเขียว สีน้ำเงิน เหล็กออกไซด์ให้สีแดง สีน้ำตาล สีเหลือง แมงกานีสให้สีชมพู สีส้ม แมงกานีสออกไซด์ให้สีดำ สีเหลือง เป็นต้น
ดังนั้น ไม้กลายเป็นหินแต่ละชิ้นจึงมีสีสันและลวดลายที่สวยงามแตกต่างกันไป ขึ้นอยู่กับชนิดของไม้และสภาพแวดล้อมที่ไม้กลายเป็นหินนั้นเกิดขึ้น
ความเชื่อเกี่ยวกับไม้กลายเป็นหินแตกต่างกันไปตามแต่ละวัฒนธรรม ในที่นี้จะกล่าวถึงความเชื่อเกี่ยวกับไม้กลายเป็นหินในวัฒนธรรมไทยและวัฒนธรรมตะวันตก
ความเชื่อในวัฒนธรรมไทย
ในวัฒนธรรมไทย ไม้กลายเป็นหินมักถูกเรียกว่า "คตไม้" ซึ่งคำว่า "คต" หมายถึง "หิน" ดังนั้น "คตไม้" จึงหมายถึง "หินไม้" นั่นเอง คนไทยเชื่อกันว่าไม้กลายเป็นหินเป็นหินมงคล สามารถดลบันดาลให้ในสิ่งที่ต้องการ ทั้งอำนาจบารมี เป็นหินแห่งการปกป้องคุ้มครอง แคล้วคลาดปลอดภัย ความเมตตาและโชคลาภ
นอกจากนี้ ไม้กลายเป็นหินยังนิยมนำมาใช้เป็นเครื่องประดับหรือวัตถุมงคลต่างๆ เช่น แหวน จี้ กำไล เป็นต้น เชื่อว่าจะช่วยเสริมดวงชะตา โชคลาภ และความเจริญรุ่งเรืองให้กับผู้ครอบครอง
ความเชื่อในวัฒนธรรมตะวันตก
ในวัฒนธรรมตะวันตก ไม้กลายเป็นหินมักถูกมองว่าเป็นตัวแทนของความแข็งแกร่ง ความมั่นคง และความยั่งยืน นอกจากนี้ยังเชื่อว่าไม้กลายเป็นหินสามารถช่วยปกป้องคุ้มครองผู้ครอบครองจากอันตรายต่างๆ ได้อีกด้วย
ชาวอเมริกันพื้นเมืองเชื่อว่าไม้กลายเป็นหินเป็นสัญลักษณ์ของพลังแห่งธรรมชาติ ชาวยุโรปเชื่อว่าไม้กลายเป็นหินเป็นสัญลักษณ์ของชีวิตนิรันดร์
ความเชื่อเกี่ยวกับพลังวิเศษของไม้กลายเป็นหิน
นอกจากความเชื่อเกี่ยวกับความมงคลแล้ว ยังมีความเชื่อเกี่ยวกับพลังวิเศษของไม้กลายเป็นหินอีกด้วย โดยเชื่อกันว่าไม้กลายเป็นหินสามารถช่วยบำบัดรักษาโรคภัยไข้เจ็บต่างๆ ได้ เช่น โรคไต โรคหัวใจ โรคเบาหวาน เป็นต้น นอกจากนี้ยังเชื่อว่าไม้กลายเป็นหินสามารถช่วยเสริมสร้างพลังกายและพลังใจให้กับผู้ครอบครองอีกด้วย
อย่างไรก็ตาม ความเชื่อเกี่ยวกับพลังวิเศษของไม้กลายเป็นหินนั้นเป็นเพียงความเชื่อส่วนบุคคลเท่านั้น ไม่มีหลักฐานทางวิทยาศาสตร์มารองรับ